کمبود ویتامین د باعث نارسایی در معدنی شدن بافت های استخوانی می شود. در سنین بالا، صفحه رشد استخوانی بسته می شود و استئومالاسی بر رشد طولی استخوان های دراز اثری ندارد.استئومالاسی (osteomalacia) به معنای استخوان های نرم است و در کودکان با نام راشیتیسم یا ریکتز (rickets) شناخته می شود. نرمی استخوان اغلب در اثر کمبود ویتامین D در بدن رخ می دهد.

شیوع استئومالاسی

در زنان به دلیل کمبود ویتامین D و کلسیم، این عارضه بیشتر دیده می شود. در کشور ایران به دلیل خانه نشینی و قالی بافی زنان ایرانی، پوست آنها کمتر در معرض نور خورشید قرار می گیرد، همچنین بارداری های زیاد و کمبود مصرف شیر، سبب شده که پدیده ی اردکی راه رفتن ناشی از نرمی استخوان در زنان ایرانی بیشتر دیده شود.

نداشتن سابقه ی زایمان را یکی از عوامل ابتلا به پوکی استخوان می دانند، ولی باید بدانید بارداری های مکرر و زیاد از حد باعث کمبود ویتامین D می شود که در اثر این کمبود در رسوب کلسیم و فسفر در ماتریکس نسج استخوانی اختلال ایجاد می شود. بیماری نرمی استخوان را بیشتر در افراد زیر مشاهده می کنیم:

· افرادی که خوارک هایشان خالی از شیر است.

· کسانی که کمتر در معرض تابش نور خورشید زندگی می کنند.

· کسانی که دچار اختلال در عمل جذب هستند.

· پس از عمل گاسترکتومی (برداشتن معده).

· نارسایی مزمن کلیه.

· استفاده طولانی از داروهای ضد صرع منجر به نرمی استخوان می گردد.

· استفاده از غذاهایی که کمبود ویتامین دارند.

علل استئومالاسی

بیماری استئومالاسی و نرمى استخوان در بزرگسالی اغلب به علت کمبود کلسیم و ویتامین «د» در بالغین اتفاق می افتد. کمبود کلسیم و ویتامین «د» در رژیم غذایی گیاهخواران و غذاهای کم چرب بخصوص در افراد مسن دیده می شود. ویتامین «د» برای جذب کلسیم از راه گوارش و کلیه الزامی است.

از دیگر علل نرمی استخوان در بزرگسالی عبارتند از:

استئومالاسی یا نرمى استخوان در بزرگسالی در اثر کمبود کلسیم و یا فسفر یا هر دو در استخوان ها نیز به وجود می آید. گاهی کمبود کلسیم و فسفر در اثر کمبود جذب گوارشی آنها می باشد.

• عدم مصرف شیر و لبنیات

• مقاومت نسبت به عمل ویتامین «د»

• فقدان جذب روده ای و گوارشی کلسیم

• بیماری های کلیوی بخصوص نارسایی کلیوی

•  مصرف بعضی داروها از جمله داروهای ضد صرع

• بیماری های لوزالمعده

• بعضی عمل های جراحی ممکن است باعث اختلال در جذب کلسیم و نهایتا منجر به نرمی استخوان شوند.

• ناکافی بودن قرار گرفتن کودک در معرض نور خورشید، به خصوص در کودکانی که با شیر مادر تغذیه می شوند.

• تیرگی پوست در شیرخواران

• ضایعات کبدی

• بیماری سلیاک

• اسهال مزمن در کودکان

• بیماری فیبروز سیستیک

• نارس بودن نوزاد

• التهاب روده ای

علائم نرمی استخوان  (استئومالاسی)

◊ تقریبا اولین علامت «نرمی استخوان» احساس سستی، بی حالی و ضعف عضلانی همراه با درد استخوان ها می باشد.

◊ شکستگی کاذب و پوک شدن استخوان ها

◊ علائم رادیولوژیک نرمی استخوان به صورت تغییر شکل مهره های ستون فقرات، استخوان لگن، استخوان ران و کتف مشخص می شود که این علائم معمولاً در مراحل پیشرفته بیماری دیده می شوند.

◊ کلسیم خون معمولا پایین است، ولی گاهی ممکن است طبیعی باشد. فسفر خون پایین است و سطح آلکالین فسفاتاز بالا می باشد.

علائم زیر نیز در کودکان دیده می شوند:

♦ ضخیم شدن استخوان مچ دست و مچ پا

♦ افزایش تعریق

♦ نرمی استخوان سر و نامتقارن بودن جمجمه

♦ جعبه ای شدن سر

♦ تأخیر در رشد دندان های شیری

♦ نقص در استخوانی شدن دندان های دائمی و خرابی دندان

♦ سینه کبوتری

♦ ناهنجاری استخوان های لگنی بخصوص در دختران

♦ انحنای استخوان های پا

♦ شکستگی

♦ کوتاه قدی به دلیل اختلال در استخوان های ستون فقرات، لگن و پا

عوارض نرمی استخوان (استئومالاسی)

نرمی استخوان با تشخیص به موقع قابل درمان است ولی در صورت عدم تشخیص و یا تأخیر در تشخیص با یکسری عوارض شدید و جدی همراه خواهد بود که عبارتند از:

¤ تأخیر در تکامل و مهارت های حرکتی کودک

¤ تأخیر در رشد و نمو، افزایش استعداد به عفونت های جدی

¤ بدشکلی و ناهنجاری های استخوانی، کوتاهی قد ناشی از تأخیر و اختلال در رشد

¤ تشنج و خرابی دندان ها.

تشخیص بیماری نرم استخوان بر چه اساسی است؟

پزشک معالج از طریق معاینه فیزیکی، تست های آزمایشگاهی، یافته های رادیولوژیکی و اطلاع از سابقه فامیلی قادر به تشخیص ارزیابی و درمان نرمی استخوان کودک شماست.

درمان استئومالاسی چگونه است؟

هدف از درمان نرمی استخوان اصلاح اختلال زمینه ای و جلوگیری از عوارض بیماری است. جایگزینی مناسب ویتامین D فعال، فسفر و کلسیم معمولا در عرض چند هفته باعث بهبودی می گردد (در صورتی که تشخیص به موقع صورت گیرد).

استفاده از مواد غذایی حاوی مقادیر مناسب فسفر و کلسیم مانند آب پرتقال، ماهی، فرآورده های شیری و مکمل های غذایی بسیار مناسب است.

استفاده منظم از نور آفتاب بسیار مؤثر است که بهترین آن نور متوسط آفتاب است. به خاطر داشته باشیم که تماس مستقیم با نور آفتاب در شیرخواران زیر ۶ ماه به هیچ عنوان توصیه نمیگردد. در این رده سنی استفاده منظم از قطره های ویتامین A به اضافه D توصیه می گردد.

میزان کلسیم، فسفر و ویتامین D دریافتی براساس سن و وزن تعیین می گردد. به دلیل عوارض ناشی از مصرف نابجای این مواد توصیه می گردد که حتما با پزشک متخصص قبل از استفاده آن ها هماهنگی صورت گیرد.

در مواردی که نرمی استخوان منجر به ناهنجاری های استخوانی و اختلال در انحنای مهره ها و یا فرم اندام ها گردد استفاده از آتل های مخصوص و در صورت عدم پاسخ، درمان جراحی ضروری است.

پیشگیری از نرمی استخوان

ـ برای پیشگیری از نرمی استخوان باید از یک رژیم مناسب غذایی حاوی شیر و فرآورده های آن برخوردار باشیم و از رژیم غذایی و سبزیجاتی استفاده کنیم که سرشار از کلسیم و ویتامین «د» باشند.

– تجویز مکمل کلسیم و ویتامین «د» در مراحل اولیه بیماری بسیار اثربخش است و در مراحل بعدی تأثیر کمتر است.

ـ ورزش همراه با رژیم حاوی کلسیم و ویتامین «د» در برطرف نمودن عوارض استخوانی بیماری بسیار مفید و اثربخش است.

– کودک را در معرض نور مستقیم خورشید قرار دهید. البته طوری نباشد که باعث آفتاب سوختگی کودک گردد.

– مراجعه به موقع به پزشک و تشخیص به موقع، از پیشرفت بیماری و زمین گیر شدن بیمار پیشگیری می کند.