سخنان گهربار حضرت هادى(علیه السلام) مشتمل بر نکاتتربیتى فراوان است. از میان آن کلمات نورانى، چهل حدیث را برگزیدم که، هر کدامدر موضوع خود، مى تواند راهگشاى مشکلات و درسى حیاتبخش براى انسان هاى هدفدار و کمال جو باشد.

امید است که این مجموعه، مورد استفاده شیفتگان مکتب حضرتش قرارگیرد.

قالَ الاِْمامُ الْهادى(علیه السلام)

۱-     جبران نقص 

لِبَعْضِ مَوالیهِ: عاتِبْ فُلانًا وَ قُلْ لَهُ: إِنَّاللّهَ إِذا أَرادَ بِعَبْد خَیْرًا إِذا عُوتِبَ قَبِلَ:

امام علىالنّقى(علیه السلام) به یکى از دوستانش فرمود:فلانى را توبیخ کن و به او بگو: خداوند چون خیر بنده اى خواهد، هر گاه توبیخ شود، بپذیرد. {و در صدد جبران نقص خودبرآید.}

-۲ جایگاه اجابت دعا 

إِنَّ لِلّهِ بِقاعًا یُحِبُّ أَنْ یُدْعى فیهافَیَسْتَجیبَ لِمَنْ دَعاهُ وَ الْحَیْرُ مِنْها:

همانا براى خداوند بقعه هایىاست که دوست دارد در آنها به درگاه او دعا شود و دعاى دعاکننده را به اجابت رساند،و حائر حسین(علیه السلام)یکى از آنهاست.

-۳      خداترسى 

مَنِ اتَّقَى اللّهَیُتَّقى، وَ مَنْ أَطاعَ اللّهَ یُطاعُ، وَ مَنْ أَطاعَ الْخالِقَ لَمْ یُبالِسَخَطَ الَمخْلُوقینَ. وَ مَنْ أَسْخَطَ الْخالِقَ فَلْیَیْقَنَ أَنْ یَحِلَّ بِهِسَخَطُ الَْمخْلُوقینَ: هر کس از خدا بترسد، مردم از او بترسند، و هر که خدارا اطاعت کند، از او اطاعت کنند، و هر که مطیع آفریدگار باشد، باکى از خشم آفریدگانندارد، و هر که خالق را به خشم آورد، باید یقین کند که به خشم مخلوق دچارمى شود.

۴– اطاعت خیرخواه 

مَنْ جَمَعَ لَکَ وُدَّهُ وَ رَأْیَهُ فَاجْمَعْلَهُ طاعَتَکَ: 

هر که دوستى و نظر نهایى اش را براى تو همه جانبه گرداند، طاعتترا براى او همه جانبه گردان.

۵- اوصاف پروردگار

إِنَّ اللّهَ لا یُوصَفُإِلاّ بِما وَصَفَ بِهِ نَفْسَهُ، وَ أَنّى یُوصَفُ الَّذى تَعْجِزُ الْحَواسُّأَنْ تُدْرِکَهُ وَ الاَْوْهامُ أَنْ تَنالَهُ وَ الْخَطَراتُ أَنْ تَحُدَّهُ وَالاَْبْصارُ عَنِ الاِْحاطَهِ بِهِ. نَأى فى قُرْبِهِ وَ قَرُبَ فى نَأْیِهِ،کَیَّفَ الْکَیْفَ بِغَیْرِ أَنْ یُقالَ: کَیْفَ، وَ أَیَّنَ الاَْیْنَ بِلا أَنْیُقالَ: أَیْنَ، هُوَ مُنْقَطِعُ الْکَیْفِیَّهِ وَ الاَْیْنِیَّهِ، أَلْواحِدُالاَْحَدُ، جَلَّ جَلالُهُ وَ تَقَدَّسَتْ أَسْماؤُهُ: 

به راستى که خدا، جزبدانچه خودش را وصف کرده، وصف نشود.
کجا وصف شود آن که حواس از درکش عاجز است، وتصورّات به کُنه او پى نبرند، و در دیده ها نگنجد؟ او با همه نزدیکىاش دور است و باهمه دورى اش نزدیک. کیفیّت و چگونگى را پدید کرده، بدون این که خود کیفیّت و چگونگىداشته باشد. مکان را آفریده بدون این که خود مکانى داشته باشد. او از چگونگى و مکانبر کنار است. یکتاى یکتاست، شکوهش بزرگ و نام هایش پاکیزه است.

۶- اثر بخشخداست، نه روزگار 

لا تَعْدُ وَ لا تَجْعَلْ لِلاَْیّامِ صُنْعًا فىحُکْمِاللّهِ: 

از حدّ خود تجاوز نکن و براى روزگار هیچ اثرى در حکم خدا قرارنده.

۷- نتیجه بى اعتنایى به مکر خدا 

مَنْ أَمِنَ مَکْرَ اللّهِ وَ أَلیمَأَخْذِهِ، تَکَبَّرَ حَتّى یَحِلَّ بِهِ قَضاؤُهُ وَ نافِذُ أَمْرِهِ، وَ مَنْ کانَعَلى بَیِّنَه مِنْ رَبِّهِ هانَتْ عَلَیْهِ مَصائِبُ الدُّنْیا وَ لَوْ قُرِضَ وَنُشِرَ: 

هر که از مکر خدا و مؤاخذه دردناکش آسوده زِیَد، تکبّر پیشه کند تاقضاى خدا و امر نافذش او را فراگیرد، و هر که بر طریق خداپرستى، محکم و استوارباشد، مصائب دنیا بر وى سبک آید و اگر چه مقراض شود و ریز ریز گردد.

۸- تقیّه 

لَوْ قُلْتُ إِنَّ تارِکَ التَّقِیَّهِ کَتارِکِ الصَّلوهِ لَکُنْتُصادِقًا: 

اگر بگویم کسى که تقیّه را ترک کند مانند کسى است که نماز را ترککرده، هر آینه راست گفته ام.

۹- شکر و شاکر 

الشّاکِرُ أَسْعَدُ بِالشُّکْرِمِنْهُ بِالنِّعْمَهِ الَّتى أَوْجَبَتِ الشُّکْرَ لاَِنَّ النِّعَمَ مَتاعٌ وَالشُّکْرُ نِعَمٌ وَ عُقْبى: 

شخص شکرگزار، به سبب شکر، سعادتمندتر است تا بهسبب نعمتى که باعث شکر شده است. زیرا نعمت، کالاى دنیاست و شکرگزارى، نعمتِ دنیا وآخرت است.

۱۰- دنیا جایگاه آزمایش 

إِنَّ اللّهَ جَعَلَ الدُّنْیا دارَبَلْوى وَ الاْخِرَهَ دارَ عُقبى وَ جَعَلَ بَلْوَى الدُّنْیا لِثَوابِ الاْخِرَهِسَبَبًا وَ ثَوابَ الاْخِرَهِ مِنْ بَلْوَى الدُّنْیا عِوَضًا: 

همانا کهخداوند دنیا را سراى امتحان و آزمایش ساخته و آخرت را سراى رسیدگى قرار داده است، وبلاى دنیا را وسیله ثواب آخرت، و ثواب آخرت را عوض بلاى دنیا قرار داده است.

۱۱- ستمکار بردبار 

إِنَّ الظّالِمَ الْحالِمَ یَکادُ أَنْ یُعْفى عَلَیْهِبِحِلْمِهِ. وَ إِنَّ الُْمحِقَّ السَّفیهَ یَکادُ أَنْ یُطْفِىءَ نُورَ حَقِّهِبِسَفْهِهِ: 

به راستى ستمکار بردبار، بسا که به وسیله حلم و بردبارى خود ازستمش گذشت شود و حقدار نابخرد، بسا که به سفاهت خود، نور حقِّ خویش را خاموشکند

۱۲- آدم بى شخصیّت 

مَنْ هانَتْ عَلَیْهِ نَفْسُهُ فَلا تَأْمَنْشَرَّهُ: 

کسى که خود را پست شمارد، از شرّ او در امان مباش.

۱۳-جایگاه سود و زیان 

أَلدُّنْیا سُوقٌ رَبِحَ فیها قَوْمٌ وَ خَسِرَآخَرُونَ: 

دنیا بازارى است که گروهى در آن سود برند و دسته اى زیانببینند.

۱۴-حسد و خودخواهى 

أَلْحَسَدُ ماحِقُ الْحَسَناتِ، وَ الزَّهْوُجالِبُ الْمَقْتِ، وَ الْعُجْبُ صارِفٌ عَنْ طَلَبِ الْعِلْمِ داع إِلَى الْغَمْطِوَ الْجَهْلِ، وَ الْبُخْلُ أَذَمُّ الاَْخْلاقِ وَ الطَّمَعُ سَجِیَّهٌسَیِّئَهٌ:

حسد نیکوییها را نابود سازد، و دروغ، دشمنى آوَرَد، و خودپسندىمانع از طلب دانش و خواهنده خوارى و جهل گردد، و بخل ناپسندیده ترین خُلق و خوىاست، و طمع خصلتى ناروا و ناشایست است.

۱۵- پرهیز از تملّق 

قالَأَبُوالْحَسَنِالثّالِثِ(علیه السلام) لِرَجُل وَ قَدْ أَکْثَرَ مِنْ إِفْراطِالثَّناءِ عَلَیْهِ: أَقْبِلْ عَلى شَأْنِکَ، فَإِنَّ کَثْرَهَ المَلَقِ یهْجُمُعَلَى الظِّنَّهِ وَ إِذا حَلَلْتَ مِنْ أَخیکَ فى مَحَلِّ الثِّقَهِ، فَاعْدِلْعَنِ الْمَلَقِ إِلى حُسْنِ النِّیَّهِ: 

امام هادى(علیه السلام) به کسى که درستایش از ایشان افراط کرده بود فرمودند: از این کار خوددارى کن که تملّقِ بسیار،بدگمانى به بار مى آورد و اگر اعتماد برادر مؤمنت از تو سلب شد از تملّق او دستبردار و حسن نیّت نشان ده.

۱۶-جایگاه حُسنِ ظنّ و سوءظنّ 

إِذا کانَ زَمانُالْعَدْلِ فیهِ أَغْلَبَ مِنَ الْجَوْرِ فَحَرامٌ أَنْ یَظُنَّ بِأَحَد سُوءً حَتّىیَعْلَمَ ذلِکَ مِنْهُ، وَ إِذا کانَ الْجَوْرُ أَغْلَبَ فیهِ مِنَ الْعَدْلِفَلَیْسَ لاَِحَد أَنْ یَظُنَّ بِأَحَد خَیْرًا ما لَمْ یَعْلَمْ ذلِکَمِنْهُ: 

هر گاه در زمانه اى عدل بیش از ظلم رایج باشد، بدگمانى به دیگرى حراماست، مگر آن که [ آدمى ] بدى از کسى ببیند. و هر گاه در زمانهاى ظلم بیش از عدلباشد، تا وقتى که [آدمى] خیرى از کسى نبیند، نباید به او خوشبین باشد.

۱۷- بهتراز نیکى و زیباتر از زیبایى 

خَیْرٌ مِنَ الخَیْرِ فاعِلُهُ، وَ أَجْمَلُ مِنَالْجَمیلِ قائِلُهُ، وَ أَرْجَحُ مِنَ الْعِلْمِ حامِلُهُ، وَ شَرٌّ مِنَ الشَّرِّجالِبُهُ، وَ أَهْوَلُ مِنَ الْهَوْلِ راکِبُهُ: 

بهتر از نیکى، نیکوکار است، وزیباتر از زیبایى، گوینده آن است، و برتر از علم، حامل آن است، و بدتر از بدى، عاملآن است، و وحشتناکتر از وحشت، آورنده آن است.

۱۸-توقّع بیجا 

لا تَطْلُبِالصَّفا مِمَّنْ کَدَرْتَ عَلَیْهِ، وَ لاَالْوَفاءَ لِمَنْ غَدَرْتَ بِهِ، وَ لاَالنُّصْحَ مِمَّنْ صَرَفْتَ سُوءَ ظَنِّکَ إِلَیْهِ، فَإِنَّما قَلْبُ غَیْرِکَکَقَلْبِکَ لَهُ: 

از کسى که براو خشم گرفته اى ، صفا و صمیمیّت مخواه و از کسىکه به وى خیانت کرده اى ، وفا مطلب و از کسى که به او بدبین شده اى ، انتظارخیرخواهى نداشته باش، که دل دیگران براى تو همچون دل تو براى آنهاست.

۱۹- برداشتنیکو از نعمتها 

أَلْقُوا النِّعَمَ بِحُسْنِ مُجاوَرَتِها وَ الَْتمِسُواالزِّیادَهَ فیها بِالشُّکْرِ عَلَیْها، وَ اعْلَمُوا أَنَّ النَّفْسَ أَقْبَلُشَىْء لِما أَعْطَیْتَ وَ أَمْنَعُ شَىْء لِما مَنَعْتَ: 

نعمت ها را با برداشتخوب از آنها به دیگران ارائه دهید و با شکرگزارى افزون کنید، و بدانید که نفس آدمىرو آورنده ترین چیز است به آنچه به او بدهى و بازدارنده ترین چیز است از آنچه که ازاو بازدارى.

۲۰-خشم به زیردستان 

أَلْغَضَبُ عَلى مَنْ تَمْلِکُلُؤْمٌ: 

خشم بر زیردستان از پستى است.

۲۱-عاقّ والدین  

أَلْعُقوقُثَکْلُ مَنْ لَمْ یَثْکَلْ: 

نافرمانى فرزند از پدر و مادر، داغِ داغ نادیدگاناست.

۲۲-تأثیر صله رحم در ازیاد عمر 

إِنَّ الرَّجُلَ لَیَکُونَ قَدْ بَقِىَمِنْ أَجَلِهِ ثَلاثُونَ سَنَهً فَیَکُونُ وُصُولاً لِقَرابَتِهِ وُصُولاًلِرَحِمِهِ، فَیَجْعَلُهَا اللّهُ ثَلاثَهً وَ ثَلاثینَ سَنَهً، وَ إِنَّهُلَیَکُونَ قَدْ بَقِىَ مِنْ أَجَلِهِ ثَلاثٌ وَ ثَلاثُونَ سَنَهً فَیَکُونُ عاقًّالِقَرابَتِهِ قاطِعًا لِرَحِمِهِ، فَیَجْعَلُهَا اللّهُ ثَلاثَ سِنینَ: 

چه بساشخصى که مدّت عمرش مثلاً سى سال مقدّر شده باشد به خاطر صله رحم و پیوند باخویشاوندانش، خداوند عمرش را به ۳۳ سال برساند. و چه بسا کسى که مدّت عمرش ۳۳ سالمقدّر شده باشد، به خاطر آزردن خویشاوندان و قطع رحمش، خداوند عمرش را به سه سالبرساند.

۲۳-نتیجه عاقّ والدین 

أَلْعُقُوقُ یُعَقِّبُ الْقِلَّهَ وَ یُؤَدّىإِلَى الذِّلَّهِ: 

نارضایتى پدر و مادر، کمىِ روزى را به دنبال دارد و آدمى رابه ذلّت مى کشاند.

۲۴-بى طاقتى در مصیبت 

أَلْمُصیبَهُ لِلصّابِرِ واحِدَهٌ وَلِلْجازِعِ إِثْنانِ: 

مصیبت براى صابر یکى است و براى کسى که بى طاقتى مى کنددوتاست.

۲۵-همراهان دنیا و آخرت 

أَلنّاسُ فِى الدُّنْیا بِالاَْمْوالِ وَفِى الاْخِرَهِ بالاَْعْمالِ: 

مردم در دنیا با اموالشان و در آخرت با اعمالشانهستند. 

۲۶-شوخى بیهوده 

أَلْهَزْلُ فَکاهَهُ السُّفَهاءِ وَ صَناعَهُالْجُهّالِ: 

مسخرگى، تفریح سفیهان و کار جاهلان است.

۲۷-زمان جاندادن 

أُذْکُرْ مَصْرَعَکَ بَیْنَ یَدَىْ أَهْلِکَ، وَ لا طَبیبٌ یَمْنَعُکَ وَلاحَبیبٌ یَنْفَعُکَ: 

وقت جان دادنت نزد خانواده ات را به یاد آر که در آنهنگام طبیبى جلوگیر مرگت و دوستى نفع رسانت نباشد.

۲۸-نتیجهجدال 

أَلْمِراءُ یُفْسِدُ الْصِّداقَهَ القَدیمَهَ وَ یُحَلِّلُ الْعُقْدَهَالْوَثیقَهَ وَ أَقَلُّ ما فیهِ أَنْ تَکُونَ فیهِالْمُغالَبَهُ وَ الْمُغالَبَهُأُسُّ أَسْبابِ الْقَطیعَهِ: 

جدال، دوستى قدیمى را تباه مىکند و پیوندِ اعتمادرا مى گشاید و کمترین چیزى که در آن است غلبه بر دیگرى است، که آن هم سبب جدایىمى شود.

۲۹-حکمت ناپذیرى دل فاسد 

أَلْحِکْمَهُ لا تَنْجَعُ فِى الطِّباعِالْفاسِدَهِ: 

حکمت، اثرى در دلهاى فاسد نمى گذارد.

۳۰-درک لذّت درقِلَّت 

أَلسَّهَرُ أَلَذُّ لِلْمَنامِ وَ الْجُوعُ یَزیدُ فى طیبِالطَّعامِ: 

شب بیدارى، سبب لذّتبخشى خواب، و گرسنگى سبب خوش خوراکى در طعامناب است. 

۳۱-اسیر زبان 

راکِبُ الْحَرُونِ أَسیرُ نَفْسِهِ، وَ الْجاهِلُأَسیرُ لِسانِهِ: 

کسى که بر اسب سرکش، سوار است، اسیر هواى نفس خویش، و نادان،اسیر زبان خویش است.

۳۲-تصمیم قاطع 

أُذْکُرْ حَسَراتِ التَّفْریطِ بِأَخْذِتَقْدیمِ الْحَزْمِ: 

افسوسِ کوتاهى در انجام کار را با گرفتن تصمیم قاطع جبرانکن.

۳۳-خشم و کینه توزى 

أَلْعِتابُ مِفْتاحُ الثِّقالِ، وَ الْعِتابُخَیْرٌ مِنَ الْحِقْدِ: 

خشم و تندى، کلیدِ گرانبارى است و خشم، بهتر از کینهتوزى است. 

۳۴-ظهور مقدَّرات 

أَلْمَقادیرُ تَریکَ ما لا یَخْطُرُبِبالِکَ: 

مقدَّرات چیزهایى را بر تو نمایان مى سازد که به فکرت خطور نکردهاست.

۳۵-خود خواهان مغضوب 

مَنْ رَضِىَ عَنْ نَفْسِهِ کَثُرَ السّاخِطُونَعَلَیْهِ: 

هر که از خود راضى باشد، خشمگیران بر او زیاد خواهند بود.

۳۶-تباهى فقر 

أَلْفَقْرُ شَرَهُ النَّفْسِ وَ شِدَّهُ الْقُنُوطِ: 

فقر، مایهآزمندىِ نفس و سببِ ناامیدى زیاد است.

۳۷-راه پرستش 

لَوْ سَلَکَ النّاسُوادِیًا شُعَبًا لَسَلَکْتُ وادِىَ رَجُل عَبَدَاللّهَ وَحْدَهُ خالِصًا: 

اگرمردم به راه هاى گوناگونى روند، من به راه کسى که تنها خدا را خالصانه مى پرستدخواهم رفت.

۳۸-آثار گوشتخوارى 

مَنْ تَرَکَ اللَّحْمَ أَرْبَعینَ صَباحًاساءَ خُلْقُهُ وَ مَنْ أَکَلَ اللَّحْمَ أَرْبَعینَ صَباحًا ساءَخُلْقُهُ: 

کسى که چهل روز گوشت نخورد بد خُلقى پیدا کند، و کسى که چهل روز پىدر پى نیز گوشت خورد اخلاقش بد شود.

۳۹-یگانگى خدا 

لَمْ یَزَلِ اللّهُوَحْدَهُ لا شَىءَ مَعَهُ، ثُمَّ خَلَقَ الاَْشْیاءَ بَدیعًا وَ اخْتارَ لِنَفْسِهِأَحْسَنَ الاَْسْماء: 

خداوند از ازل تنها بود و چیزى با او نبود، سپس اشیاءرا به صورت نوظهور آفرید و براى خودش بهترین نام ها را برگزید.

۴۰-فروتنى 

أَلتَّواضُعُ أَنْ تُعْطِىَ النّاسَ ما تُحِبُّ أَنْتُعْطاهُ: 

فروتنى آن است که با مردم چنان کنى که دوست دارى با تو چنانباشند.